„Czyste sumienie jest najlepszą poduszką do spania”
Marek HŁASKO
SKANDYNAWIA. Synonim dobrobytu, wysokiego poziomu życia, bogactwa, spokoju i szczęśliwych mieszkańców. Skandynawia – obiekt marzeń wielu osób. Skandynawia synonim bezpieczeństwa.
Ale czy zawsze tak było ? Nie zawsze. Przyznam, że doznałem szoku czytając książkę Iwony KIENZLER : „Wazowie na polskim tronie, romanse, intrygi i wielka polityka” podarowaną mi przez Irenkę, kiedy rozpoczynałem organizację naszej kolejnej wyprawy.
Doznawałem szoku a jednocześnie mój kondensator świadomości wyrzucał jak rozgrzany wulkan porównanie „Wazowskiego” stylu życia w Skandynawii, do życia w wielu innych miejscach na kuli ziemskiej w tym samym czasie.
I tak, kiedy mauzoleum Tadż Mahal w Indiach budowało 20 000 robotników i rzemieślników inkrustując półszlachetne kamienie w koronkowej konstrukcji kamienne okna, kiedy Cortez rabował złoto Azteków a Pizzario przetapiał złotą biżuterię Inków, kiedy w Japonii rozkwitała ceremonia picia herbaty w porcelanowych filiżankach, a w Tajlandii wykonano Buddę z 5 ton szczerego złota, kiedy w Kambodży podłogi w pałacu królewskim wyłożono szczerym srebrem, a Hiszpania była imperium, na którym nigdy nie zachodziło słońce, to wówczas...
... to wówczas Katarzyna Jagiellonka, najmłodsza córka Zygmunta Augusta zmierzała na ubogi fiński dwór by poślubić Jana Wazę, syna pierwszego szwedzkiego króla Gustawa Waza.
I nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że kiedy Polska była jedną z największych potęg Europy zamieszkanej przez 10 mln ludzi na terytorium od Poznania, Gdańska, Estonii, Smoleńska, Morza Azowskiego włączając całą Ukrainę aż po Kamieniec Podolski i Tatry (ach... Polacy co zrobiliście z tym kapitałem ?) to Finlandia Jana Wazy liczyła 0,2 mln ludzi a w stolicy Abo mieszkało 3000 (tylko na Wawelu 2000) w tym drabanci, czyli całe wojsko księcia. Jak napisał Paweł Jasienica, był to „podrzędny kraj zabity dechami od świata”, gdzie mieszkało 91% niepiśmiennych chłopów, 5 % mieszczaństwa a reszta to szlachta i duchowieństwo.
Po pięknym Wawelu, w dalekim Abo (dzisiejsze Turku), Katarzyna Jagiellonka spotkała niby dwór, niby kamienną szarą budowlę z wąskimi oknami, która budziła skojarzenia ze stodołą lub więzieniem. Ogrzewano ją otwartymi paleniskami, bo nie znano kominków. Podłogi, zamiast wawelskich parkietów, wysypane były piaskiem, wyłożone słomą i gałązkami świerku. Nie znano tam widelców, ozdobnych tkanin i kobierców nie mówiąc o emaliowanych naczyniach i zastawach stołowych. Szlacheckie, fińskie rodziny przybywały do stolicy by zobaczyć te cuda jakże powszechne wówczas w Rzeczypospolitej nie mówiąc o reszcie Europy.
Fakt, że założyciel dynastii Wazów dodał do swego nazwiska WAZA jako symbol bogactwa co po szwedzku oznacza SNOPEK niech świadczy o ówczesnym skandynawskim poziomie życia.
Cóż więc się stało ? Gdzie tak bardzo rozeszły się dwie drogi ? Jedna prowadząca do dobrobytu a druga do kompletnego upadku i zniknięcia z mapy świata ?
I znowu te przeklęte skojarzenia, ta cholerna analiza, te podróże po moim kondensatorze świadomości doprowadzają mnie do nieprawdopodobnych odkryć.
Kiedy w 1610 roku, w bitwie pod Kłuszynem, 7 000 Polaków rozbiło w pył 30 000 Rosjan i zwycięski hetman Stanisław Żółkiewski wkroczył do Moskwy, to niezadowoleni z cara Wasyla bojarowie, zaproponowali Władysławowi IV Wazie tron Moskwy. Władysława obwołano carem, bito złote monety z jego wizerunkiem i Polska już „witała się z gąską” jako najpotężniejsze państwo Europy, większe od potężnej wówczas Turcji.... Ale... Zaraz, zaraz... Warunkiem Rosjan było przejście Władysława na prawosławie i choć on sam był tolerancyjnym luteraninem i nic mu to nie przeszkadzało, to jego ojciec, król Polski Zygmunt III i jego skrajnie katolicka małżonka nie zgodzili się sprzeniewierzyć „jedynie słusznej” wierze... No i... skończyło się marzenie o wielkości... Katolicki Bóg nie pochwalił jednak tak oddanej postawy Zygmunta III i zamiast spuścić na Rzeczpospolitą ocean łask to odwrócił się od niej plecami. Zaczął się powolny upadek by za ok 150 lat Polska zniknęła z mapy świata. Ewidentnie katolicyzm nie zawsze idzie w parze z rozumem -☹
Kiedy zaś pierwszy ariański męczennik Jan Tyszkiewicz po otrzymaniu nominacji na ławnika odmówił przysięgi na krucyfiks, bo jego religia odrzuca doktrynę o Trójcy Świętej, to został oskarżony o świętokradztwo i pod autorytarną sugestię Konstancji Habsburżanki, żony Augusta III Wazy, w bezwzględny sposób dano mu możliwość przejścia na katolicyzm lub śmierć. Niezwykłą śmierć bo miłosierdzie katolików jest nieograniczone : wyrwano mu żywcem język a potem zabito poprzez poćwiartowanie... Ach jakże przypomina mi się barbarzyńskie skazanie na śmierć Atahualpy, ostatniego króla Inków...
I jak bumerang wraca do mnie to co napisałem już w poprzednim tomie moich wspomnień : „Niepotrzebne jest czytanie książek… One otwierają oczy i zmuszają do nikomu niepotrzebnego, intelektualnego wysiłku. Już bowiem w 1501 roku papież Aleksander VI zwrócił się do biskupów niemieckich o „ukrócenie nadużyć związanych z rozpowszechnianiem wynalazku Gutenberga”, a w liście do prymasa Hiszpanii, Francisco Pena napisał: „Odkąd wszedł w życie ów przeklęty i bezecny zwyczaj drukowania i czytania książek, Kościół poniósł spore straty i każdego dnia wystawia się na coraz większe niebezpieczeństwa”.
I po tym przydługawym wstępie przejdźmy do naszego planu zwiedzania. Do zwiedzania olbrzymiego półwyspu Skandynawskiego, dziś o jednym z najwyższych poziomów życia na świecie, a jeszcze wczoraj "podrzędnej krainy zabitej dechami od świata”.
A zaczynamy w Wilnie by po raz kolejny zobaczyć dom rodzinny Irenki i przekazać historię rodzinną młodszym pokoleniom, które towarzyszyć nam będą tylko na Litwie.
Pierwsza wzmianka o tym mieście pochodzi z 1323 roku. W 1383 roku, wyposzczeni po wojnach krzyżowych Krzyżacy, najechali miasto, spalili większość zabudowy i na mieczach "nawrócili pogan na właściwą wiarę". Kilka lat później, wielki książę litewski i król polski Władysław Jagiełło zawarli Unię Polsko-Litewską. Zaczęto sprowadzać osiedleńców i ustanowiono katolicką diecezję wileńską. Wilno rozwijało się dynamicznie i choć w 1385 roku wszyscy byli już "nawróceni" to w 1390 roku Krzyżacy ponownie spalili i zburzyli miasto. Jaki był tym razem motyw rabowania ? W 1440 roku syn Jagiełły, Kazimierz Jagiellończyk nadał miastu nowe prawa i przywileje. Dla Wilna nastał długotrwały okres pokoju. Powstała mennica, arsenał, młyny, most na Wilejce, liczne szpitale i pałace. Pracowali tu architekci i rzeźbiarze włoscy. W 1569 roku Wilno stało się miastem wielu narodowości i jednym z głównych miast I-ej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po III rozbiorze Polski, Wilno znalazło się w zaborze rosyjskim. W 1897 roku, mieszkało tu 45% Polaków, 40% Żydów i 5% Litwinów. W 1920 roku, miasto zostało zdobyte przez Armię Czerwoną, która narzuciła podporządkowany sobie rząd litewski. Wilno i Suwalszczyzna miały być oddane Litwie, ale "cud nad Wisłą" przywrócił Wilno Polsce. W 1931 roku mieszkało tu 66% Polaków, 28% Żydów, 4% Rosjan i tylko 1% Litwinów a w powiecie wileńsko-trockim mieszkało w 85% Polaków. 19 września 1939 roku, Wilno zajęła Armia Czerwona i miesiąc później Sowieci przekazali miasto Litwinom. Zaczęto prześladować i szykanować Polaków. Zwolniono wielu polskich profesorów z Uniwersytetu Wieleńskiego i nauczycieli szkół, wprowadzono język litewski jako urzędowy, choć litewski znało mniej niż 1% mieszkańców miasta. Wielu rdzennym mieszkańcom Wilna zabrano obywatelstwo polskie, a do miasta ściągano Litwinów. W lipcu 1940 roku, zaczęły się wywózki na Syberię i prześladowania, które objęły ok. 35 tys. Polaków. 24 czerwca 1941 Niemcy zajęli Wilno ale już 3 lata później odbili go Sowieci. Od tego czasu w Wilnie zaczęli masowo osiedlać się Litwini i Rosjanie. Ruchy niepodległościowe zapoczątkowane w 1988 roku przez Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy doprowadził do ogłoszenia niepodległości Litwy ze stolicą w Wilnie.
RYGA (Łotwa). Już w X wieku istniała tu rozwinięta osada plemienia Litiwów u ujścia Dźwiny, bo tu przebiegał szlak handlowy do Grecji.
Obecne miasto zostało założone w 1201 roku jako jeden z członków Hanzy i już w 1282 roku, stało się ważnym ośrodkiem handlowym na wybrzeżu Bałtyku. W średniowieczu Ryga była jednym z najważniejszych portów bałtyckich. W 1237 roku pojawili się Krzyżacy oczywiście ze szlachetną misją "nawracania na właściwą wiarę" ale nie o to przecież chodziło. W związku z próbami przejęcia przez nich władzy w 1297 roku mieszczanie Rygi zburzyli dwór krzyżacki i wymordowali jego załogę. W latach 1521–1524 Ryga stała się miastem luterańskim i jako Inflanty oddała się w 1561 roku pod opiekę królowi Zygmuntowi II Augustowi. W okresie panowania Rzeczypospolitej miasto zaczęło dynamicznie się rozwijać, czego dowodem był wzrost liczebności cechów rzemieślniczych z 8 do 24. W czasie wojny polsko-szwedzkiej wojska polskie rozbiły Szwedów (1605 rok) we wsi Kircholm. W 1710 roku po bitwie pod Połtawą miasto zdobyli Rosjanie. W latach 1858–1861 nastąpiła pierwsza masowa migracja wiejskiej ludności łotewskiej do Rygi. W 1881 r. ludność miasta liczyła już 170 tys. mieszkańców, w tym 40% posługiwało się językiem niemieckim, 30% łotewskim, 19% rosyjskim i 2% językiem polskim. 18 listopada 1918 roku, Łotewska Rada Ludowa ogłosiła w Rydze powstanie niepodległej Republiki Łotewskiej, ale już kilkanaście dni później napadła ją Armia Czerwona i opanowali ją miejscowi bolszewicy. W 1940 roku wcielona została do ZSRR a 1941 roku zajęta przez Niemców, by w 1944 roku ponownie znaleźć się pod panowaniem Sowietów. W 1949 nastąpiła masowa wywózka mieszkańców miasta na Syberię. Od 1991 roku, po ogłoszeniu niepodległości przez Łotwę, Ryga została stolicą państwa łotewskiego.
TALLIN (Estonia). Tallin był silnym ośrodkiem gospodarczym już w X w. W 1154 roku arabski uczony wspominał o grodzie Kaluri (dawna nazwa Tallina).
W 1219 roku, król duński odbywający wyprawę krzyżową (kolejny nawracacz) przeciw pogańskim Estom, zdobył tutejszy zamek i zbudował nową twierdzę. W językach fińskim i estońskim nazwa Tallinn tłumaczy się na „miasto duńskie” (taanilinn) albo „miasto rolnicze” (talulinn). W 1237 roku Duńczycy rozpoczęli budowę największych fortyfikacji, z murami liczącymi 2,5 km długości (najdłuższe w średniowiecznej Europie), do 16 m wysokości, z 45 basztami. W 1285 roku Tallin stał się członkiem Hanzy. W 1346 roku cała Estonia została wykupiona przez Zakon Krzyżacki (tzw. łagodna forma rozboju). W 1561 roku w trakcie zmagań czterech mocarstw w wojnach o Inflanty – Polski, Rosji, Danii i Szwecji – Tallinn przypadł tej ostatniej. W 1710 roku, car Piotr I zajął Estonię i od tej pory nabrała ona rosyjskiego brzmienia : Rewel. Rewel pozostał w rękach Rosji aż do 1918 roku, gdy po ogłoszeniu niepodległości Republiki Estońskiej stolica oficjalnie zyskała nazwę Tallinn. W trakcie II wolny światowej miasto znajdowało się pod okupacją radziecką od 1940, niemiecką od 1941 i ponownie radziecką od 1944. Po rozpadzie ZSRR i ponownym odzyskaniu niepodległości przez Estonię, Tallinn w znacznym stopniu odzyskał swoje zachodnie oblicze.
HELSINKI (Finlandia). Pierwotną nazwą miasta było Helsingfors, złożone z dwóch członów: Helsing - nazwa rzeki (obecnie Vantaa) oraz fors - wodospad. Na terenie dzisiejszych Helsinek już w XV wieku istniała niewielka osada należąca do Szwecji .
Właściwe miasto zostało założone w 1550 roku przez króla Gustawa Wazę i szybko stało się ważnym ośrodkiem handlu. W XVIII wieku nastąpił przyspieszony rozwój miasta. W 1809 Finlandia stała się częścią Rosji. Helsinki zaczęto rozbudowywać na wzór rosyjskiego Petersburga. W 1918 roku Finlandia uzyskała niepodległość.
ROVANIEMI. Rovaniemi to stolica regionu Laponia. Pierwsze ślady osadnictwa w rejonie Rovaniemi pochodzą z 750 roku pne. W rejonie miasta już w VI wieku krzyżowały się trasy handlowe z Finlandii do wybrzeży Morza Arktycznego oraz na zachód do Szwecji i Norwegii.
Odkrycie pokładów rud żelaza na początku XIX wieku spowodowało przyśpieszenie rozwoju i wzrost znaczenia miasta. Przyczyniła się też do tego ekstensywna eksploatacja drewna oraz poszukiwacze złota zmierzający dalej na północ. Rovaniemi szczyci się miejscem zamieszkania Mikołaja. Pisane przez dzieci przed każdymi świętami Bożego Narodzenia listy do św. Mikołaja, trafiają właśnie do urzędu pocztowego w Rovaniemi, a ściślej mówiąc, do urzędu w zbudowanej w 1985 roku dla turystów wiosce św. Mikołaja. Władze miasta skwapliwie podtrzymują legendę, że to właśnie stąd wyruszają sanie zaprzężone w renifery wypełnione prezentami. Miasto znajduje się około 6 kilometrów na południe od Kręgu Polarnego. Wraz z Helsinkami jest to największa atrakcja Finlandii.
NARWIK (Norwegia). Okolice Narwiku zostały po raz pierwszy zasiedlone w epoce kamienia. W 1870 roku rząd szwedzki zaczął eksploatować rudę żelaza w kopalni w Kirunie, skąd transportowano ją koleją do Narwiku.
Linia kolejowa do Kiruny i niezamarzający (dzięki Prądowi Północnoatlantyckiemu) port sprawiły, że Narwik podczas II wojny światowej miał strategiczne znaczenie. W kwietniu i maju 1940 roku odbyły się tu walki między III Rzeszą a aliantami, zakończone ostatecznym zwycięstwem Niemców. W walkach o Narwik brali udział Polacy.
MO I RANA. Górnictwo, budowa statków, łowiectwo i rybołówstwo to największe bogactwa tego miasta. W 1730 roku powstał tu mały targ w pomieszczeniach lokalnego kościoła a w 1860 roku, centrum handlowe licencjonowane przez króla.
Handlowano tu mąką, tytoniem, mięsem i skórami. Sto lat później miasto stało się bardziej przemysłowe produkując doskonałą stal. Podczas II-giej wojny światowej Niemcy przywieźli tu ponad 90 000 rosyjskich więźniów do budowy norweskiej infrastruktury. Ponad 8000 z nich zmarło z wycieńczenia i zostało pochowanych na tutejszym cmentarzu.
TRONDHEIM. Ludzie mieszkali w tych okolicach już od tysiącleci. W dawnych czasach, w miejscu zwanym Oretinget u ujścia rzeki Nidelvy, Harald Pięknowłosy (865 – 933) został tu obwołany królem. Miasto założone w 997 roku przez Olafa Tryggvason zwane było pierwotnie Nidaros i było siedzibą królów Norwegii, a do 1217 roku pełniło rolę stolicy państwa.
Trondheim było od 1152 roku siedzibą katolickiego arcybiskupstwa Norwegii, aż do ucieczki z miasta ostatniego katolickiego arcybiskupa w 1537 roku. W 1658 roku Trondheim dostał się pod panowanie szwedzkie, ale tylko na 10 miesięcy. Trondheim przez długi czas stanowiło siedzibę władz Norwegii. Tutaj zbierał się pierwszy parlament norweski a miejscowa katedra była centrum kultu religijnego, do którego przybywali pielgrzymi aż z Oslo. Pożar w 1681 roku pochłonął 90% miasta i spowodował niemal całkowitą jego przebudowę. Podczas II-giej wojny światowej, Trondheim okupowali Niemcy, którzy wybudowali tu bazę dla okrętów podwodnych (U-botów). Rozważali także budowę nowego miasta, Neu-Drontheim dla 250 tys. mieszkańców. Nowe miasto miało stać się stolicą północnej niemieckiej Skandynawii, która miała być główną bazą marynarki wojennej na rejon Północnego Atlantyku. stając się największą ze wszystkich niemieckich baz. W mieście, do którego miała prowadzić autostrada z Oslo, planowano budowę opery, teatru, biblioteki, dużej galerii malarstwa, stadionu oraz licznych basenów, tak aby zgodnie z intencjami Hitlera znalazło się tu wszystko, co potrzeba znaczącemu ośrodkowi kultury. Sorry… nie udało się.
OSLO. Za datę założenia Oslo zwykło się uznawać rok 1048, zaś za założyciela – króla Heralda III Surowego. Pierwotnie miasto leżało u ujścia rzeki Alna. Istnieją różne hipotezy co do znaczenia nazwy miasta – jedne z nich tłumaczą je jako „równinę u podnóża zbocza” inne „równinę bogów”.
Patronem Oslo widniejącym w jego herbie, jest św. Hallvard, który – jak głosi legenda – poświęcił w 1043 roku swoje życie w obronie kobiety niesłusznie oskarżonej o kradzież. Od XI wieku mieściło się tu biskupstwo katolickie zaś około 1300 roku Håkon V Długonogi wybudował fortecę Akershus, którą wybrał na swoją siedzibę. W 1384 roku, ludność Oslo została zdziesiątkowana przez dżumę. Osłabiona Norwegia zawarła z Danią i Szwecją w 1397 roku unię kalmarską, w wyniku której Norwegia na ponad 400 lat stała się uzależniona od Danii. W czasie unii Oslo utraciło status stolicy i podupadło ekonomicznie. Na losy Oslo duży wpływ miała również Reformacja 1537 roku, która doprowadziła do separacji od Kościoła katolickiego i powstania Narodowego Kościoła Protestanckiego. W 1624 roku, stara osada Oslo padła ofiarą ogromnego pożaru, jakoby wznieconego specjalnie przez cztery czarownice. Król Danii i Norwegii, postanowił odbudować miasto, lecz nie tam, gdzie do tej pory leżało, ale w pobliżu murów Twierdzy Akershus. W ten sposób powstało nowe renesansowe, zbudowane na planie kwadratu miasto, noszące zresztą również nowe imię – Christiania. W chwili rozwiązania unii z Danią (1814) miasto odzyskało status stolicy Norwegii a w całym XIX wieku powstało tu wiele siedzib nowych instytucji m.in. pałac królewski, uniwersytet, parlament, Teatr Narodowy, bank norweski, giełda. W 1905 roku unia ze Szwecją została rozwiązana, a Norwegia stała się w pełni niepodległym państwem. W 1925 roku przywrócono stolicy uświęcone tradycją miano Oslo.
SZTOKHOLM (Szwecja). Miasto zostało założone w 1252 roku przez jarla Birgera. Od początku XV w. Sztokholm zaczął pełnić rolę głównego ośrodka kraju. W 1436 roku zostały nadane mu przywileje miejskie. Status stolicy Szwecji został oficjalnie potwierdzony w 1634 roku.
Niektórzy badacze wywodzą nazwę miasta od stock (pień) i holme (wyspa). Wojny szwedzko-duńskie (XV i XVI wiek), zakończyły się ostatecznym zdobyciem Sztokholmu przez Gustawa I Wazę, w 1523 roku. Od tego czasu siedzibą szwedzkich królów był zamek Tre Kronor.
GOTEBORG został założony na początku XVII wieku na podstawie planów sporządzonych przez architektów holenderskich. Umiejscowienie portu pozwoliło na ominięcie wód duńskich (płacenie wysokich ceł) i bezpośrednie wyjście z Morza Bałtyckiego na Morze Północne. W tamtych czasach oficjalnymi językami były: holenderski, niemiecki, szwedzki i angielski. W 1731 roku powstała Szwedzka Kompania Wschodnio-Indyjska, która przyczyniła się do nawiązania kontaktów handlowych z Chinami i Wschodem.
Dzięki temu do Göteborga przywożono statkami porcelanę, herbatę, przyprawy, szlachetne tkaniny i inne typowe dla tamtego okresu towary luksusowe. W XIX wieku Göteborg przekształcił się w miasto przemysłowe, szczególnie za sprawą kupców z Wysp Brytyjskich. Z czasem wielu z nich wzbogaciło się i przeznaczyło część swoich majątków na rozwój infrastruktury miejskiej.
KOPENHAGA (Dania). Podwieszany most o długości 7 845 m łączy dwa państwa, a zarazem, dwie spore metropolie. Mowa o moście Øresundsbron rozciągającym się nad cieśniną Sund między duńską Kopenhagą a Szwedzkim Malmö. Kopenhaga nie należy do najstarszych miast Danii, chociaż ślady ludzkiej egzystencji na tym miejscu pochodzą z ok. 10 000 lat p. n.e.
W czasach wikingów istniało tutaj targowisko, ale miasto założył dopiero w 1167 r. biskup Roskilde Absalon w poł. XII w. Z inicjatywy Absalona wzniesiono gród warowny, na wyspie naprzeciw niewielkiej osady rybackiej. W 1191 roku Absalon zapisem testamentowym przekazał Kopenhagę na własność biskupom Roskilde. W Księdze Ziemskiej króla Waldemara I z 1231 roku miasto nazwane zostało Kiopmanhafn (kupiecki port). Miejsce założenia Kopenhagi nie było przypadkowe. Leżało bowiem w połowie drogi pomiędzy ówcześnie ważnymi ośrodkami władzy królewskiej w Danii i było miejscem krzyżowania się szlaków handlowych: lądowego z Zelandii do Skanii i morskiego, z Bałtyku w kierunku Morza Północnego. Wokół grodu warownego wyrosło z czasem średniowieczne miasto, które w 1209 roku otrzymało kościół NMP. W 1254 roku Kopenhaga otrzymała prawa miejskie. Korzystnie usytuowany port i rozwijający się ruch handlowy były ważnymi czynnikami wpływającymi na rozwój Kopenhagi. Największym zagrożeniem dla Kopenhagi było silne miasto hanzeatyckie Lubeka. W XIV wieku miasto przeżyło kilka najazdów floty z Lubeki, a w latach 1368– 1369 zostało zniszczone przez siły Hanzy. Siedliskiem władzy świeckiej był wzniesiony na ruinach biskupiego Slotsholmen, nowy zamek, w którym od 1420 roku rezydował król Danii Eryk Pomorski. W 1416 roku król odebrał miasto biskupowi Roskilde i nadał Kopenhadze w 1422 roku przywileje handlowe wspierając gospodarczy rozwój miasta. W 1443 roku Kopenhaga stała się stolicą kraju. Od tego czasu datuje się szybki wzrost znaczenia Kopenhagi nie tylko jako centrum handlowo-rzemieślniczego, ale również politycznego i naukowego. W kwietniu 1801 roku na redzie portu kopenhaskiego doszło do bitwy morskiej floty duńskiej z brytyjską. Pokonani Duńczycy zmuszeni zostali do rezygnacji z polityki neutralności. Okres po zakończeniu wojen napoleońskich, w czasie których Dania stanęła po stronie Bonapartego, to okres niezwykłego rozkwitu kulturalnego Kopenhagi. Nigdy dotąd nie działało tutaj tylu wybitnych pisarzy, filozofów, rzeźbiarzy i malarzy. W 1848 roku doszło w stolicy do demonstracji, podczas której uczestnicy domagali się wprowadzenia konstytucji. Została ona przyjęta w roku następnym. II połowa XIX w. była okresem rozrostu terytorialnego Kopenhagi, jej urbanizacji i industrializacji (powstał wtedy m.in. browar Carlsberga). W latach 1940–1945 miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. Od 1943 r. było centrum ruchu oporu i miejscem wielu akcji sabotażowych. W maju 1945 roku zostało wyzwolone przez duński ruch oporu i wojska brytyjskie.
BERLIN. Około 120 r. p.n.e. wzdłuż rzeki Sprewy musiały wędrować plemiona Teutonów i Ambronów, podążających następnie przez dzisiejsze Czechy i Węgry do Italii i Galii. U progu nowej ery obszar ten był zamieszkały przez plemiona zwane Varni i Semnones, którzy byli częścią związku zwanego Almanami. W połowie V w. n.e. mieszkali tam Szwabowie a także Sasi na obszarze pomiędzy Sprewą i Odrą.
Następnie pojawili się Słowianie, którzy założyli gród Kopanica (później dzielnica Berlina – Köpenick). Gdy na teren dzisiejszego Berlina dotarli wojowie Karola Wielkiego gród ten zamieszkiwany był on przez zachodniosłowiański związek plemienny określający się jako Hewelanie. Ze względu na dobre połączenia rzeczne obszar ten był infiltrowany przez Wikingów, ówczesnych piratów. W pierwszej połowie XII wieku do okolic dzisiejszego Berlina granicę polskich wpływów przesunął Bolesław III Krzywousty. Jeszcze w XII wieku istniało na tym obszarze słowiańskie księstwo Kopanickie. W drugiej połowie XII wieku obszar znalazł się w granicach Niemiec. Około 1200 był już poddany pełnej kolonizacji niemieckiej a 150 lat później, po objęciu władzy przez Hohenzollernów przeniesiono stolicę z Brandenburga nad Havelą do Berlina. W latach 1443–1451 wzniesiono zamek. W 1685 roku Fryderyk Wilhelm I zezwolił na osiedlanie się w Brandenburgii francuskim hugenotom W 1700 roku, Francuzi stanowili już ok. 30% populacji miasta. W 1701 r. Berlin został stolicą nowo utworzonego Królestwa Prus. W 1806 r. został zajęty przez Napoleona. W XIX wieku w Berlinie funkcjonowały rozmaite organizacje polskie : Studencki Związek Przyjacielski, Stowarzyszenie Polskie, Związek Polski, czy Towarzystwo Naukowe Akademików Polskich. Po 1874 roku niemiecki rząd zakupił Pałac Raczyńskich (TAK POLSKI !) wznosząc w jego miejscu Raichstag (parlament), a 1875 roku Pałac Radziwiłłów (TAK O IRONIO !!), gdzie umieszczono Kancelarię Rzeszy (siedzibę niemieckich kanclerzy (rządu). Na przełomie XIX i XX wieku Berlin był znaczącym ośrodkiem polskiej prasy, kultury, sportu i nauki. Po I-szej wojnie światowej, w 1918 roku, ogłoszono w Berlinie republikę. Po II wojnie światowej Berlin został podzielony przez aliantów na 4 sektory okupacyjne w tym na część wschodnią, stanowiącą sektor radziecki, od 1949 r. stolicę NRD. Część zachodnia będąca obszarem administrowanym przez aliantów uzyskała status zbliżony do wolnego miasta. W latach 1961–1989 Berlin Zachodni był otoczony murem, którego zburzenie w 1989 roku stanowi symbol zjednoczenia dwóch części miasta oraz dwóch państw niemieckich.
Komentarze