„Ważne jest nie to, co ze mną zrobiono, lecz to, co ja sam zrobiłem z tym, co ze mną zrobiono”.
Jean-Paul Sartre
No, to już wiem do czego służy nadmiar czasu emeryta.... Nie, nie tylko do bezmyślnego siedzenia w starym, splamionym i wytartym fotelu, z którym zżyliśmy się z jak z pieprzykiem na ramieniu. Nie, nie służy też do oglądania telewizyjnych seriali. Nie, nie służy do spacerów a nawet podróży. Nieee, nie zawsze też służy li tylko do czytania książek.
Nadmiar czasu wynikający z emerytury to okres podsumowania. To okres analizy. To okres rozkładania człowieczeństwa na czynniki pierwsze, na pierwiastki. To grzebanie w jego mentalności i w jego psyche. To wyciąganie wniosków. To szukanie odpowiedzi DLACZEGO ? To trudna do zrozumienia analiza głupoty i zła, które często siedzą w człowieku, ale też dobroci, która zawsze jest górą, bo jeżeli istnieje tylko 51% dobrych i myślących ludzi, to dlatego ten świat jeszcze nie zwariował.
Nie wiem czy Pan Bóg dał mi jakiś zbłąkany gen, czy też Mamcia to wymusiła (a może dobrze poprowadziła) ale od zawsze pasjonował mnie człowiek i jego „cuda”. Zacząłem od Hitlera potem był Napoleon, James Cook, dalej z pewnością Atahualpa i Kleopatra, a potem całe cywilizacje. Nie mogłem nadziwić się na przestrzeni całego mojego życia jak bardzo człowiek jest ułomny, jak nietrwałe są jego przekonania, jak bardzo poddaje się indoktrynacji i manipulacji, jak bardzo zabija własne niezależne myślenie i pozwala wpływać na siebie i grupowo prowadzić się jak barani redyk.
Pisząc „cywilizacje” i imperia mam na myśli ich rozkwit i ich upadek. Najpierw Majów, potem Azteków a najbardziej Inków. Ale także Hiszpanii, imperium, „nad którym nigdy nie zachodziło słońce”. Nie rozumiałem globalnego populizmu i rosyjskiej poddańczej mentalności. Nie rozumiałem polskiej pisowskiej sekty bezmyślnie wierzącej w ordynarne kłamstwa i bezczelne, obłudne interpretowanie faktów. Nie rozumiałem Ameryki i jej kompleksów, choć trudno się temu dziwić po wyborze nowej, jakże mało wyrafinowanej, ekipy do Białego Domu. Nie rozumiałem upadków wielu cywilizacji i właśnie ta droga zaprowadziła mnie do Egiptu. I właśnie Egipt, jego potęgi i upadki zafascynowały mnie tak jak wszystko poprzednie. A przygotowując tę trasę znalazłem chyba odpowiedź na postawione na początku pytanie DLACZEGO...
Ale to, niech będzie wisienką na torcie podsumowania naszej podroży. Póki co, zacznijmy od kilkunastu (a może więcej bo fakty są tu cholernie ciekawe) słów o historii tego fascynującego kraju :
Starożytny Egipt to cywilizacja istniejąca od około 3500 pne. nad rzeką Nil. Przyczyną wielkości cywilizacji egipskiej był kontakt z wielkimi cywilizacjami (Grecja), łatwość obrony dzięki warunkom naturalnym (Pustynia Arabska, Morza Czerwone i Śródziemne i Sahara) i regularne wylewy Nilu. Urodzajność gleb była korzystna dla rolnictwa, a utrzymanie systemu irygacyjnego rodziło potrzebę nadzoru administracyjnego, co prowadziło do powstania silnej władzy centralnej zideologizowanej religijnie. Bliskość kopalń miedzi, złota i kamieni szlachetnych w Synaju przyczyniła się do rozwoju rzemiosła a dostępność kamienia sprzyjała rozwojowi budownictwa.
Charakterystyczną cechą wyróżniającą Egipt na tle innych cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu była religia. Jej motyw przewodni – wiara w życie po śmierci i kult władcy, prowadził do budowy potężnych grobowców.
Dziedzicznymi władcami starożytnego Egiptu byli faraonowie, których władza miała charakter absolutny i religijny. Faraon był królem, naczelnym wodzem i najwyższym kapłanem, ale też wcieleniem boga. Po śmierci sam stawał się bogiem.
Podstawą gospodarki było rolnictwo zwłaszcza uprawa jęczmienia, pszenicy i lnu a także hodowla kóz, bydła i owiec oraz rybołówstwo. Trzciny używano do wyrobu mat i plecionek, a z cibory papirusowej wyrabiano papirus.
Kultura egipska w okresie starożytnym, doczekała się rozwoju literatury. W okresie Średniego Państwa nastąpił jej największy rozwój, będący echem podbojów i podróży związanych z wyprawami wojskowymi, dyplomatycznymi i kupieckimi. Herodot w księdze Dziejów pisał o Egipcjanach: są oni pobożni ponad miarę, bardziej niż wszystkie inne ludy.
Religia była wszechobecna w starożytnym Egipcie. Najważniejszą, najstarszą i oficjalną wersją stworzenia świata była ta ze świętego miasta Helipolis, która uznawała, że z nieokiełznanego żywiołu Nun wyodrębniło się „samo z siebie” słońce, byt doskonały czczony w postaciach Amona i Re. Amon-Re, przedstawiany jako skarabeusz toczący kulkę gnoju symbolizującą przemianę, powołał do życia Szu i Tefnut (czyli żywioł suchy i wilgoć), a z nich zrodziły się Nut i Geb (Niebo i Ziemia). Ci ostatni mieli czwórkę dzieci. Wraz z ich narodzinami rozpoczął się również czas ludzi. Legenda dotycząca ostatniego pokolenia bogów miała charakter męczeński, w postaci Ozyrysa symbolizującej cierpienie człowieka. Ozyrys, pierwszy król Egiptu został zdradziecko zamordowany przez Seta, a jego ciało poćwiartowane. Izyda, uosobienie małżeńskich cnót, poskładała ciało męża.
Poza oddawaniem czci bogom, ważnym aspektem religii egipskiej była wiara w życie pozagrobowe. Faraon po śmierci, w nagrodę za wykonanie zadania na Ziemi, stawał się bogiem. Wierzono, że ciało jest mieszkaniem duszy i by zapewnić spokój zmarłemu, dusza potrzebuje nowego i trwałego schronienia a zabalsamowane zwłoki powinny mieć wszystkie składniki dostatniego życia, w tym grobowce pełniące rolę pałaców, wyposażone w sprzęty, jedzenie i służbę..
W „rzymskim“ Egipcie, szybko rozwijało się chrześcijaństwo, które cieszyło się popularnością dając biedocie nadzieję na lepsze życie po śmierci.
Zakończeniem epoki starożytnego Egiptu był rok 395, czyli data podziału państwa rzymskiego przez Teodozjusza na część wschodnią i zachodnią.
A jak wyglądało to historycznie ?
Choć istniały już ślady ludzkości sięgające 5500 r pne to dopiero król Namer (3000 p.n.e.) zjednoczył Egipt i doprowadził do założenia I dynastii, która osiągnęła szczyt pomyślności nazwany Okresem Wczesno-Dynastycznym. W tym okresie uformowano prawie wszystkie formy życia społecznego i politycznego, które przetrwały aż do podboju Aleksandra Wielkiego.
Wraz z nadejściem III dynastii (2657 p.n.e.) w Egipcie rozpoczął się drugi okres świetności nazywany Starym Państwem, który wyróżnił się monumentalną architekturą (pierwsza piramida). Piramidy były dla Egipcjan pomostem umożliwiającym władcy wstąpienie do nieba, zaś jego poddanym biorącym udział w budowie, nieśmiertelność. Realizacja tak ogromnych budowli była możliwa dzięki pełnej centralizacji państwa : cała ziemia i wszystkie zasoby należały do władcy, mógł on żądać pracy przymusowej i dowolnie nakładać podatki. Za rządów V dynastii, rodzina królewska wycofała się z najwyższych stanowisk mianując nomarchów rezydującymi w regionach. Miało to poprawić efektywność administracji, a doprowadziło do powstania prowincjonalnej, niezależnej od władcy elity i do ostatecznego rozkładu władzy centralnej. Nomarchowie stali się niezależnymi książętami i doprowadzili do anarchii. Stare Państwo przestało istnieć.
Okres anarchii po upadku Starego Państwa nazwano Pierwszym Okresem Przejściowym. Panowało wówczas 5 dynastii, ale żadna nie rządziła w całym kraju i powstał drugi ośrodek władzy w Tebach w Górnym Egipcie, gdzie rządzili nomarchowie. Dopiero król Mentuhotep II ponownie zjednoczył Egipt a jego długie panowanie przywróciło stabilność w Egipcie nazwanego Średnim Państwem. Rządy XII dynastii uważane są za „epokę klasyczną” starożytnego Egiptu. Używany wówczas tzw. język średnioegipski pozostał językiem religii przez następne dwa tysiące lat. Od tego okresu król nie był już bogiem, ale synem bożym.
Wraz z nadejściem XIII dynastii, Egipt rozpoczął Drugi Okres Przejściowy (1793 p.n.e.), ogarnięty okresem niepokojów. Dynastia liczyła ok. 50 królów, którzy często byli uzurpatorami i rządzili bardzo krótko. Na północy coraz większą rolę odgrywali Azjaci, którzy wprowadzili konia i rydwan, co było przyczyną ich militarnej przewagi.
Rządy XVIII dynastii charakteryzowały się ekspansją terytorialną. Podporządkowano Palestynę i Syrię. Największy zdobywca, Totmes III (1479 p.n.e.), poprowadził 16 wypraw do Azji a okresem pokoju i dobrobytu były rządy kobiety-faraona Hatszepsut. To Nowe Państwo (1540 – 1070 pne) otwarte było na obce wpływy kulturowe. Pod koniec panowania Ramzesa III w Egipcie wybuchły niepokoje i XX dynastia powoli upadała i władzę przejęli arcykapłani Amona-Re.
W tym okresie w Egipcie rosła rola Libijczyków. Szeszonk I (ok. 945 p.n.e.), jest uważany za założyciela XXII dynastii a jego panowanie jako Trzeci Okres Przejściowy. Rozpad Egiptu z powodu decentralizacji powiększał się również za panowania XXVI dynastii, kiedy osiedlali się Syryjczycy, Żydzi i Grecy. W końcu królowi Psametychowi udało się zjednoczyć kraj i narzucić mu scentralizowaną administrację. Ekonomiczna pomyślność i renesans artystyczny sprawiły, że okres ten, nazwano „złotą jesienią” starożytnego Egiptu (Okres Późny).
Niestety podbój Persów skończył tą "złotą jesień". Persowie nie szanowali Egipcjan i nie respektowali świątynnych przywilejów co doprowadziło do ich obalenia w 404 roku pne. Kolejnych 130 lat to ostatni okres, w którym rządzili Egipcjanie (okres przejściowy ?).
W 332 r. pne do Egiptu wkroczył Aleksander Macedoński a po jego śmierci władzę w Egipcie przejął jego dowódca Ptolemeusz I, który był założycielem greckiej dynastii Ptolemeuszy panującej w Egipcie przez następne trzy stulecia, prowadząc politykę wyzysku i rządząc ze swej nowo zbudowanej stolicy, Aleksandrii. Ptolemeusze podporządkowali sobie Cypr, Palestynę, południową Syrię oraz wiele wysp Morza Egejskiego. Za panowania Ptolemeusza IV członkowie dynastii rozdzierali się walkami co osłabiło stabilność władzy królewskiej. Powstawały chłopskie rewolty, odnowiła się secesja Górnego Egiptu, panowała korupcja i rosła zależność od Rzymu. Kraj pogrążył się w anarchii. Próbę odbudowy podjęła ostatnia przedstawicielka dynastii, Kleopatra VII, która korzystała ze wsparcia Cezara i Marka Antoniusza. Jego klęska i zwycięstwo Oktawiana pod Akcjum doprowadziły do śmierci Kleopatry i zamiany Egiptu w rzymską prowincję w 30 r. pne. (okres przejściowy ?)
Egipt znalazł się na peryferiach cesarstwa a jego znaczenie dla Rzymu było ogromne : dostarczał 30% zboża dla stolicy imperium, wydobywano w nim szereg minerałów, złoto i kamień do budownictwa. Rzymianie podzielili społeczeństwo Egiptu na wykluczające się klasy : Grecy byli uprzywilejowani, małżeństwa z Egipcjanami były zakazane, zamknięto Egipcjanom drogę awansu i zrobiono z nich klasę służebną dla Rzymian. Liczbę kapłanów ograniczono, byli obrzezani, mieli lniane szaty i ogolone głowy. Językiem urzędowym rzymskiego Egiptu był grecki i zniesiono egipskie sądy. Poddany eksploatacji, rzymski Egipt powoli i systematycznie stawał się uboższy (kolejny okres przejściowy?)
W III wieku Egipt znajdował się już w głębokim kryzysie, który miał swoje konsekwencje dla życia religijnego. Finansowy kryzys ograniczał patronat nad świątyniami stąd na egipskiej wsi zaczęło pojawiać się chrześcijaństwo. IV wiek to wzrost chrześcijaństwa i upadek egipskiej religii niepielęgnowanej i przez to nieistotnej dla ludu (okres przejściowy ?).
W VII wieku Egipt padł ofiarą najazdów. Najpierw został podbity przez Persów a potem (633 r.) Arabów. W 642 r. upadła Aleksandria. Wzrost terytorialny imperium arabskiego i różnorodność ludów prowadziła do rozpadu. W trudzie rządzenia kalifów zastępowali zarządcy zwani emirami. Pierwszym emirem Egiptu, który zerwał swą zależność wobec kalifa był Ahmad Ibn Tulun (868). Arabskie dynastie oparte na armii Mameluków (kaukaskich niewolnikach) upadły na skutek wojen krzyżowych i powstania Królestwa Jerozolimy w 1099 roku (okres przejściowy ?)
Po śmierci Saladyna, pogromcy Jerozolimy w 1187 roku, Egipt podzielono między rodzinę, która rozpoczęła wewnętrzne walki i osłabiła dynastię. Pod koniec XVIII wieku Egipt określany był jako Egipt Mameluków, którzy rządzili tu 300 lat (okres przejściowy ?).
A potem był Napoleon Bonaparte, Wicekrólestwo Tureckie, Brytyjczycy, niepodległość i król Faruk I-szy. Dalej socjalizm Nasera, reformy Sadata, Mubarak, Tantawin i... wciąż okres przejściowy...
Co więc stało się z cywilizowanym Egiptem i egipskim imperium ? Co stało się z przedsiębiorczymi i inteligentnymi Egipcjanami ? Gdzie podziało się Stare, Średnie i Nowe Państwo ekonomicznej i kulturalnej prosperity ?? Czy znajdziemy odpowiedź na to pytanie śledząc uważnie losy tego kraju ? Chyba tak... Ale na diagnozę musimy poczekać do wizji lokalnej. Do spotkania z przewodnikiem egiptologiem i spędzenia z nim 10 dni zagłębiając się w historię tego kolejnego kraju z serii MUST.
A gdzie będziemy ?
KAIR - największa aglomeracja Afryki, w której mieszka 22 miliony ludzi. Jest częścią „starego Egiptu“ w obrębie kompleksu piramid Giza. Kair założony został jako stolica za panowania muzułmanów w 641 roku. Nazwa pochodzi od arabskiego słowa ai-Qahirah - „zwycięzca“. W latach 1168 i 1250, Kair odparł inwazję świętobliwych Krzyżowców. Dziś jest politycznym i ekonomicznym centrum Afryki Północnej.
ASWAN - centrum turystyczne obejmujące 5 budowli położonych przy pierwszej katarakcie i zaporze na Nilu, którego szerokość wynosi 650 m. W starożytnym Egipcie znajdowały się tu olbrzymie kopalnie sjenitu, z którego wznoszono piramidy.
LUXOR - miasto Górnego Egiptu ze słynnym starożytnym miastem Teby uznawanym za najstarsze miasto świata i „największe muzeum świata na wolnym powietrzu“. Nazwa pochodzi arabskiego qasr znaczącego pałac.
HURGHADA powstała w miejscu osady rybackiej a później brytyjskiej osady poszukiwaczy ropy naftowej (ok. 1913 r.). Od wczesnych lat 80, XX wieku, zaczęła się rozwijać jako ośrodek turystyczny. To będzie czas na rafy koralowe.
ALEKSANDRIA - założona przez Aleksandra Wielkiego w 331 r. pne, szybko nazwana została "Pearl of the Mediterranean Coast". Po śmierci Aleksandra w 323 roku, jego zastępca, Ptolemeusz ustanowił dynastię, której ostatnią dziedziczką była słynna Kleopatra.
To już wkrótce....i nie możemy jak zwykle się doczekać...
Komentarze